مطالعه مورد پژوهانه ، تأثیر قرآن در ادبیات پارسی « اشعار ریاضی یزدی »

چکیده

قرآن کریم یکی از سرچشمه های فکری پُر بار شاعران و نویسندگان بزرگ پارسی زبان است . شاعران خوش ذوق فارسی به مدد مُوهبت سرشار و ذوق هنری خود ، چنان از قرآن بهره برده اند که به حق، شعر عارفانۀ فارسی را باید شعری توحیدی نامید. استاد ریاضی یزدی نیز - که از این منبع عظیم غا فل نبوده - اشعار خود را به طرق مختلف و   شیو ه های متنوع با آیه های قرآن کریم آراسته است.  لذا ، این اثر پذیری از قرآن، از ویژگی های بارز شعری این شاعر به شمار می رود. پس زمینه های شعر استاد ،  بیانگر انواع اثر پذیری وی از قرآن می باشد.  می توان در شعر این شاعر ، انواع اثرپذیری را یا فت؛ مانند: اثرپذیری واژگانی، گزارهای، تلمیحی؛ و این اثرپذیری بیشتر در حوزة معنا و واژگان و تلمیحی صورت گرفته است و در همان سویۀ معنایی قرآن میباشد وکمتر در معنای آن، تصرف می کند.

کلید واژگان : قرآن ، استاد ریاضی یزدی ، تأثیر اثر پذیری ، شعر.

1. مقدمه

قرآن کریم ، پیوسته یکی از منابع مهم فکری و یکی از سر چشمه های الهام بخش شاعران و نویسندگان بوده است . در طول تاریخ  ادب فارسی ، شاعران متعددی از مضامین ، الفاظ و اشارات این کتاب بهره برده اند . آنان این مفاهیم عمیق و ارجمند را وارد زبان شعر و هنر کردند ، و به شعر قداستی غیبی و روحانی بخشیدند . در بین این شاعران ، برخی به لحاظ تأثیر و جایگاهش در ادبیات فارسی شناخته شده و غیر قابل انکار است. شاعران معاصر فارسی آگاهانه و  ناخود آگاه ، رویکردی پُر بار به متون ارزشمند میراث کهن ، به ویژه میراث دینی ، داشته اند . میراث دینی ، پیوسته منبعی غنی و الهام بخش برای شاعران معاصر بوده است .

در این میان ، کتاب آسمانی  قرآن کریم ، ارزشمند ترین اثری است - که شاعران با آن به عنوان یک اثر ادبی و دینی جامع و کامل ، تعامل داشته اند – شعر شاعران معاصر پُر از رموز و اشارات است که نشان دهنده ی تعامل شعر آنان با قرآن کریم است .

  از جمله شاعرانی که رویکرد خاص به قرآن دارد - که در نتیجه آن ، شعرش تعاملی بسیار با قرآن دارد -  « ریاضی یزدی » (1290) شاعر پُر آوازه ی یزدی است . وی شاعری است غزل سُراست – که به منظور اثر گذاری زیاد ، از آیات و سُور قرآنی و اشعار آیینی به شکلی گسترده و متفاوت استفاده کرده است .

2. بیان مسئله

قرآن کریم ، از آغاز نزول تاکنون به خا طر و حیانی بودن و در نتیجه ، بر خورداری از جمال لفظی و معنوی غیر قابل وصف همواره الگوی بسیاری از شاعران و ادیبان بوده است . و در هر دوره از حال اصحاب شعر و ادب به فراخور ذوق و استعداد خود از گنجینه بی پایان الفاظ ، مضامین قرآن کریم بهره برده اند .

با این حال ، پژوهش حاضر به منظور بحث پیرامون این عنصر تلمیحی و شاعرانه ،  تأثیر آن در اشعار شاعر گرانقدر ادبیات فارسی ، ریاضی یزدی صورت گرفته است . اصلی ترین سؤال این پژوهش این است که تأثیر آیات و روایات در دیوان ریاضی یزدی چگونه است ؟

3. روش تحقیق                                                                                                                                                        روش این مقاله به لحاظ نوع تحقیق ، تحلیلی است . بر این اساس ، نخست دیوان ریاضی یزدی مورد بررسی قرار گرفت . همچنین ، هر بیت و مصرعی - که در آن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به آیات اشاره شده بود – جمع آوری و بر اساس قواعد ادبی ، دسته بندی شد . به دیگر سخن ، در این روش یک بار در اشعار « انتخاب » صورت گرفت و مرتبه ی بعد ، اشعار انتخاب شده در کنار یکدیگر و در دسته های خاص ادبی قرار گرفتند  (ترکیب ) .

حاصل این رفت و برگشت ، تحلیل هایی است که در قسمت نتایج گزارش خواهد شد . همچنین ، لازم به ذکر است این پژوهش ، به لحاظ گرد آوری داده ها ، از روش کتا بخانه ای استفاده کرده است .

4. پیشینه تحقیق                                                                                                                                                   تاکنون پژوهش مُستقلی درباره ی تجلّی آیات قرآن و روایات در اشعار ریاضی یزدی صورت نگرفته است . تنها ، در برخی کتاب ها و سایت ها به شرح و احوال زندگی وی و نمونه هایی از اشعار او پرداخته شده است .

5. اهداف تحقیق                                                                                                                                              از اهداف این مقاله در وهله ی اول ، تبیین جایگاه آیات قرآن کریم در شعر یکی از شاعران معاصر و کشف نکته -های تازه ، نگاه نو و خلّاق اوست . هدف دوم ، کَندُو کاو در موضوع مورد نظر و معطوف داشتن نگاه ها به آن است

6. بحث                                                                                                                                                 

6.1. گذری بر زندگی و ویژگی زبانی استاد ریاضی یزدی                                                                                        سیّد محمد علی ریاضی از سادات صحیح النُّسب و در میان اهل فضل و ادب فردی منتخب است . در علوم به مراتب اجتهاد و تا بخواهی نیک اندیش و پاک نهاد است . به فکر و اندیشه ممتاز و از مردم بی نیاز است . اشعارش اغلب در مدح خاندان رسالت و اهل بیت طهارت است .

استاد ریاضی ، فرزند شادروان ابراهیم ریاضی به سال 1290 در شهر یزد دیده به جهان گشوده است . خاندان ریاضی در کار ادب ، همچنین حرفه ی مقدّس طبّ نام آوراند . نزدیکان وی ، بیشتر پزشکان بزرگ بوده اند . استاد ، سال ها ست که در دانشکده ی پزشکی تهران عمر خویش را به خدمت جهان گذرانده است . استاد ریاضی ، خادم افتخاری و « ملک الشعرای » آستان مقدسه ی حضرت فا طمه ی معصومه (ع) دخت گرامی امام موسی بن جعفر (ع) است .

سَهل و مُمتنع ، بارزترین شیوه ی ادبی استاد ریاضی به شمار می آید . سَهل ، بدان معنی که به روانی و لطا فت به آب و مهتاب می ماند ؛ و مُمتَنِع این که ، بدان شیوه گفتن ، سخت دشوار می نماید .

پایه ی سادگی در آثار « استاد ریاضی » تا آنجاست - که گاه از صراط مستقیم هنر ، دور می شود - از « زبان شعر » فاصله می گیرد .  در ادبیات معاصر ، همچنین در شعر امروز هیچ سخنوری همانندی « ریاضی » در پهنه ی بی پیرایگی قدم ننهاده و در شیوه ی سادگی راه نپیموده است . شعر ریاضی یزدی ، محض سادگی و سادگی محض به شمار می آید . روانی ، لطا فت ، زلالی ، بی پیرایگی ، صا فی سادگی همه و همه « تَنسیقُ الصّفات » شعر اوست .

استاد ریاضی یزدی ، در مدح و مرثیت اعتباری بلند دارد ؛ بی هیچ تردید ، او را باید از اقران دیگر ،  در این مقام ممتاز دانست . سخن سرا ، طبع سخته ، سادگی کلام ، ترکیبات شیوا ، عبارات پخته و رشق از امتیازات آن روان شاد در مرثیه پردازی و مدیحت سازی است .

6.2.  تأثیر آیات قرآن کریم و روایات بر دیوان استاد ریاضی یزدی                                                                            حال در اینجا به بررسی اشعار دیوان استاد محمد علی ریاضی یزدی ، می پردازیم ؛ تا انواع بهره گیری های وی را از قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (ع) مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم . اثر پذیری واژگانی ، به سه شیوه وام گیری ، ترجمه و  برآیند سازی تقسیم می شود :

6.2.1. وامگیری                                                                                                                                  در این شیوه واژه یا ترکیبی قرآنی یا حدیثی با همان ساختار عربی خود ، بدون هیچ تغییر لفظی یا معنوی بی آنکه ساختار عربی آن آسیب ببیند ، به زبان و ادبیات فارسی راه می یابد .                                                          

ریاضی یزدی ، در نخستین بیت از مناجات نامه اشعار خود در دفتر شعری پر آوزه اش آیه « بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمً » را به قصد تبرک و تیمن و پیروی از این سنت اسلامی که پسندیده و بایسته است . چنانکه ، در هر کاری با نام و یاد خداوند آغاز شود . و بدون هیچ تغییری اقتباس کرده است . شاعر می گوید :                                                                               بسم الله الرحمن الرحیم             مطلع انوار کتاب کریم ( ریاضی ،51:1390)                                                                                    

با توجه به ابیات فوق  مشخص شد، شاعر اشاره می کند هر سر آغازی و هر حرکت و رفتاری باید به نام او باشد ؛ زیرا ، به نام خدا آغاز کردن ، سنتی است . چنان که ، خداوند ضمن نخستین آیه ای - که بر پیامبرش فرو فرستاد -  بدو تعلیم داد . خدای متعال فرمود  : « إقرأ باسمِ رَبِّکَ » ( علق : 1) بنابراین ، آغاز کردن به نام خدا ، مراعات یک سنّت اسلامی است .

6.2.2. ترجمه                                                                                                                                                                      « در این شیوه ، شاعر از گردانیده ی فارسی یا پارسی شده واژه یا ترکیبی قرآنی – حدیثی ، بهره می گیرد . » ( حلبی ، 38:1373) برای نمونه به این بیت توجه کنید .                                                                                                                      هست  خداوند  جهان  ای  بشر           از  رگ  گردن  به   تو    نزدیک تر ( ریاضی ، 51:1390)                                                                       ترجمه ی آیه ی « نحن اقرب من حبل الورید » ( ق : 16) می باشد .                                                                                            تعالی الله که یشت پرده ی غیب          چه دستی بود و در عالم چه ها کرد                                                                                            بمان  تا   بار   دیگر  روز  محشر          ببینی   قدرت   آن    قادر      فرد                                                                                         چنان لرزید  زمین  از نفخه صور          که بر خیزد  ز  گور  مردگان   گرد ( همان : 275)                                                                                          شاعر با استفاده از آیه مذکور « وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَن السَّمَوَاتِ وَ مَن فِی الأَرضِ أِلَّا مَن شَآءَ اللهُ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ أُخرَ فَإذَا هُم قِیَامٌ یَنظُرُونَ » و در صور دمیده می شود ، پس هر که در آسمان ها و زمین  است می میرد ؛ مگر ، کسی را که خدا بخواهد ، آن گاه بار دیگر در صور دمیده می شود . ناگاه ، همه آنان بر پای ایستاده می نگرند .( الزمر : 68)      

6.3. برآیند سازی :                                                                                                                                                     « در این شیوه ، واژه یا ترکیبی بی آنکه خود به صورت واژه یا ترکیب در قرآن و حدیث آمده باشد ؛ بر پایه ی مضمون داستان قرآنی – حدیثی ساخته می شود . به دیگر سخن ، چنین واژه یا ترکیبی برآیند و فرآورده ای است از آیه یا حدیث » ( راستگو ،17:1376)                                                                                                                                     مرد چون آن ماه را ، دو نیمه  دید         رفت   بیرون   کرد   مردم را خبر                                                                                بانگ  زد  ای  لعنت  حق  بر شما         منکرین   معجزه     خیر    البشر                                                                                                        من به چشم خویش دیدم مصطفی        کرد   با   انگشت  خود شق القمر                                                                                   ای  ریاضی  ماه  منشق   می شود        با  سر  انگشتی  خدا  خواهد   اگر ( همان : 286)                                                                      قرآن کریم در آیاتی به معجزه شق القمر کردن پیامبر (ص) ، اشاره می کند : « اقتَرَبَت السَّاعهُ  وَ الشَقَّ القَمَرُ »  قیامت بسیار نزدیک شد و ماه از هم شکافت .( القمر : 1)

واژه ی"معراج"  در بیت زیر ، بر ساخته از مفهوم و مضمون داستان معراج رفتن پیامبر اشاره شده است .شبی که رسول خدا (ص) به معراج رفتند و با حق راز ها گفتند .» (اشرف زاده ،1388 :170) قرآن کریم می فرماید :« سُبحَانَ الَّذّی أَسرَی بِعَبِدهِ ی لَیلاً مِّنَ المَسجِدِ الحَرَامِ إلَی المَسجِدِ الأَقصَی الَّذِی بَرَ کنَا حَولَه لِنُرَه مِن ءَایَاتِنَآ إنَّه هُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ»(الإسراء: 1)                                                                                                                                                       یکی   بُراق   طلب  کن  که  موقع معراج         زِ  نُه  رواق  فلک  بگذرد  به یک مهمیز                                                                                   یکی به دامن عترت یکی به مشعل وحی          ترا دو  دست  خدا داده و دو دست آویز (همان : 429)                                   در ابیات فوق اشاره شده است ، در شب معراج ، جبرئیل – که از ملائکه مقرب درگاه الهی است - پس از طی       مسا فتی از عروج عذر خواست ؛ زیرا ، از پرتو انوار قرب الهی شهپرش می سوخت . درحالی که ، پیامبر (ص) در تقرب به پیشگاه خداوندی فاصله پیامبر به اندازه ی دو کمان رسیده بود .                                                                   

6.4. اثر پذیری گزاره ای                                                                                                                                      اثر پذیری گزاره ای ، خود به دو  گونه تقسیم می شود : اقتباس و تضمین .                                                                               الف ) اقتباس و تضمین :  در این شیوه ، شاعر ، عین عبارت آیه قرآن را همان شکل عربی بدون هیچ گونه تغییر و دگرگونی در شعر خویش می آورد .                                                                                                              

6.4.1. اقتباس                                                                                                                            « اقتباس در لغت ، به معنای گرفتن نور و آتش از دیگری است ؛ چنان که از شعله چراغی ، چراغی دیگر روشن کنند . به این جهت ، اصطلاح " اصطلاح ا قتباس " این است – که متکلم مقداری از آیه یا حدیث را جز کلام خود که شعر یا نثر است - قرار دهد » ( شیرازی ، 4:1384) قسم هایی - که در قرآن مجید به پدیده های گوناگون طبیعت ادا می شود - خمیر مایه و ابزار بهره مندی شاعرانه  ماست . در حالی که ، در غزلیات ریاضی یزدی ، هم در صورت و هم در معنا هدف استفاده قرار گرفته است . ریاضی یزدی ، به قسم متوسل می شود و برای اطمینان خا طر یار به سوره های « و الشمس » و « الضحی » سوگند یاد می کند که این دو سوره را تشبیه روی معشوق می داند . شاعر می گوید :                                                                                                                                ای نور تو  ، نور نخله ی طور          وی روی تو شرح سوره ی نور                                                                                                         و الشمس  شعاع  ماه   رویت         و  اللیل  سواد   مشک   مویت ( ریاضی یزدی،1390 : 112)                                                       شاعر ، به قصد تزیین و تجمیل ، قطعاً در پدید آوردن بیت دوم ، به این آیات شریفه نظر داشته است. « و َالشَّمًسِ وَ ضُحَاهَا » سوگند به خورشید و گسترش روشنی اش ( شمس:1) .  و « وَ الضُّحَی » سوگند به ابتدای روز ( الضحی:1)

6.4.2. تضمین                                                                                                                                                                                                                                                           ملک الشعرای ریاضی یزدی ، در بیتی به طریق تضمین به مضمون حدیث معروف « لَو لاکَ لَما خَلَقتُ الاَفلاکَ » ( حلبی  ،61:1393)اشاره می کند .                                                                                                                                                                                                               بر  فرق  تو  تاج  نور  لولاک          لولاک لما خَلَقتُ الاَ فلاک ( همان : 57)                                                                                          

6.5. اثر پذیری تلمیحی                                                                                                                                                                                                                 6.5.1. توجه به روز قیامت                                                                                                                                                                                                                روز جزا ، یکی از اصول دین و از درون مایه ها ی عمده و زیر بنایی در آثار اعتقادی و تعلیمی موجود در ادبیات دینی به شمار می رود .  شاعران و نویسندگان تا حدودی در آثارخویش به این حوزه توجه کرده و از جهات گوناگون به توضیح و تفسیر آن پرداخته اند. ریاضی یزدی ، به عنوان شاعری که مضامین دینی فراوانی را در شعر خود وارد نموده است . همچنین ، در اشعار خود به مقوله  روز  قیامت رویکردی خاص داشته است . چنان چه ، در این زمینه از مضامین قرآنی بهره های زیادی جسته است:                                                                                                             تعالی الله  که پشت پرده ی غیب       چه دستی بود و در عالم چه ها کرد                                                                                      بمان  تا   بار   دیگر   روز  محشر      ببینی    قدرت    آن    قادر     فرد                                                                                               چنان لرزد زمین از نفخه ی صور      که   برخیزد  ز  گور  مردگان    گرد(ریاضی یزدی ،1390 : 275)                                           

در مصراع سوم این شعر ، شاعر واژه «صور »را از آیه « فاذا نفخ فی الصّور فلا انساب بینهم یومئذ و لا یتسائلون » آنگاه که ، در صور دمیده شود ، در آن روز پیوند و  خویشی در میانشان بر قرار نماند و از هم پرس و جو  نکنند .  ( مؤمنون : 101)  به امانت گرفته ، و  به وسیله ی آن هول انگیزی صحنه ی مرگ را به تصویر کشیده است .                                                                                                                     استاد ریاضی ، غوّاص وار در دریای معارف اسلامی فرو رفته است . و دُر های ثمین و گران سنگی را که از بُن این دریا به چنگ آورده و در سِلکِ ابیات اشعار خود به نظم کشیده است .

6.6. الهام از پیامبران :                                                                                                                                                                      ذکر و شرح بسیاری از انبیا در اشعار استاد ریاضی آمده است ، بسیاری از این احوال با اشارات و آیات قرآنی همراه است  بیشتر به اوصا فی از انبیا بر می خوریم که در قرآن کریم برای آن ها توضیحات و سرگذشت هایی ذکر شده است . مفاهیمی ما نند : سرگذشت حضرت یوسف با برادران خود ، معراج پیامبر اکرم (ص) ، سرگذشت حضرت خضر (ع) اشاره شده است .

6.6.1. حضرت یوسف                                                                                                                                                شخصیت حضرت یوسف ( ع) نیز از دیگر شخصیت های قرآنی است – که نزد شاعران معاصر از جمله استاد ریاضی از امتیازات و مو قعیت های ممتازی برخوردار است . حضرت یوسف ( ع) نبیره ی اسحاق نبی است . وی ، محبوب ترین پسر یعقوب است ؛ یکی از پیامبران خدا که در حسن و جمال بی نظیر بوده است .                                                                                                             ای کاروان عمر به رفتن مکن شتاب         شاید ز  چاه یوسف خود را بر آورم ( همان : 442)

                                               ***                                                                                                                                 گاه چون  یوسف گم گشته ی  مصر           در    ته     چاه    زنخدان    بودم                                                                                   گاه  در  باغچه ی   خانه ی  دوست            بوسه   زن    بر  رخ  جانان   بودم (همان :296)                                                    ابیات فوق به آیه ی 10 سوره یوسف اشاره کرده است . « قَالَ قَائِلٌ منهُم لا تَقتُلُوا یُوسفَ و القُوهُ  فِی غَیَابهِ الجُبِّ یَلتَقِطهُ بَعضُ السَّیَّارَهِ إن کُنتُم فَاعِلِینَ .» گوینده ای از میان آنان گفت : یوسف را مکشید ! اگر کاری می کنید ، او را در نهانخانه  چاه بیفکنید ؛ تا برخی از مسا فران  او را بر گیرند .(یوسف : 10)

در داستان حضرت یوسف (ع) کاروانیان - که در جستجوی آب در چاه بودند – یوسف (ع) را در چاه یا فتند ؛ و در دلو آویخته و در چاه به جای آب ، یوسف را به ارمغان گرفتند . استاد ریاضی ، در بیت اول ، کاروان عمر را خطاب قرار می دهد  ؛ شتاب و عجله نکن . وی ، معشوقه ی خود را همچون زیبای روی یوسف  از تِه چاه پیدا کرد .چنانچه ، در تشبیهی زیبایی معشوق را به یوسف (ع) مانند کرده است . اما ، در بیت دوم  ، شاعر ، خود را مانند یوسف گم گشته ی مصر فرض می کند که در ته چاه بوده است . 

6.6.2. حضرت سلیمان                                                                                                                                                              پسر داود و از پیغمبران و پادشاهان بنی اسراییل است – که بر طبق روایت مذهبی هفت سال سلطنت کرد . وی ، در سوریه قدیم یا شام می زیست . باد  فرمانبر ، سلیمان بود و تخت او را - که شادروانی به مساحت چهل فرسنگ در چهل فرسنگ بود – حمل و نقل می کرد .                                                                                                                  گاه   با   قهقه ی  خنده ی   یار         نقش   بر   آن    لب خندان بودم                                                                               در   طلب  کاری   بلقیس  زمان        حامل     تخت    سلیمان     بودم                                                                                           هر چه   می گفت دلم می کردم          هر  چه  می خواست  دلم آن بودم (ریاضی یزدی،1390 : 292)                                                                 ریاضی یزدی ، با استفاده از تلمیح به آیه ی « 12 سوره سبا » اشاره می کند : « وَ لِسُلَیمانَ الرِّیحَ غُدُوُّ هَا شَهرٌ وَ رَوَاحُهَا شَهرٌ وَ أَسَلنَا لَو عَینَ القِطرِ وَ مِنَ الجِنِّ مَن یَعمَلُ بَینَ یَدَیهِ بِإذنِ رَبِّهِ وَ مَن یَزِغ مِنهُم عَن أَمرِ نَا نُذِ قهُ مِن عَذَابِ السَّعِیرِ» (سبأ : 12)                              

6.6.3.  حضرت خضر نبی                                                                                                                                                        نام یکی از پیامبران یا اولیاست . این نام در قرآن نیامده است . تنها ، چیزی که هست ؛ وصف وی به عبودیت و حصول علم لَدُنی است . خضر نبی (ع) در نزد مسلمانان پیامبری است – که حضرت موسی (ع) را ارشاد کرد – و همواره در ابیات و روایات دینی نام خضر با نوشیدن آب حیات و اکسیر جاودانگی همراه است .

 شاعر ، نیز در تصاویر شعری دیوان خود با آوردن تمثیل هایی ادبی از حضرت خضر و نوشیدن آب حیات خلق کرده است . به نظر می رسد ، علا قه استاد ریاضی در آفرینش چنین تصاویر ادبی مربوط به خضر نبی ، بی ارتباط به شغل پزشکی دکتر ریاضی یزدی نیست ؛ زیرا ، شفا بخشی و جاوید بودن در اندیشه پزشکان و حکیمان به صورت نا خودآگاه وجود دارد.  ( کهف : 65)                                                                                                                        

کاروانی   که  به  ظلمات  رود  همره   خضر           از بداست  به امان تا به نهایت باشد ( همان :416) 

                                                                        ***                                                                                                                                  ای شهد وصال تو چون آب خضر جان بخش       وی وصف جمال تو از حوصله ها بیرون ( همان :443)

                                                            ***                                                                                                   

 گر  ز  آب   بقا  خضر  بود زنده « ریاضی »         من  زنده  به شعر تو و آن طبع رسایم (همان : 442)

6.6.4.  سلمان فارسی

ابوعبدالله سلمان بن اسلم الفارسی از بزرگترین اصحاب پیغمبر (ص) است . « نام اصلی وی روز به بن خشنودان و پدرش مسیحی بود . بعد از آن که مسلمان شد ، نامش را سلمان و کنیه اش را ابوعبدالله گذاشتند . بعضی اصل او را از شیراز و گروهی اصفهانی می دانند . پیامبر همواره با وی مشورت می کرد ؛ درباره ی او فرموده بود « سلمانُ مِنَا اهل البیت » سلمان در بین مسلمانان به « لقمان امت » شهرت داشت . »( اشرف زاده ، 1388: 126)    

کیست سلمان نبوغ ایرانی           جلوه ی عالی مسلمانی                                                                                                    مظهر  کامل   کمال  بشر            نقطه ی اوج سیر روحانی                                                                                                            بابی از باب های علم نبی             رمزی از سرّسرّ سبحانی ( ریاضی ، 83:1390)                                                                                          

7. پی نوشت                                                                                                                                                                  1.  ترجمه ی آیات قرآن ، بر اساس قرآن مترجم عثمان طه و انصاریان است .                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

8. نتیجه گیری

استاد محمد علی ریاضی یزدی ، از شاعران بلند آوازه ی ایران است ؛ وی ، لفظ و معنی را در آثارش به کمال رسانده است . به خصوص در دیوان شعری وی با استعانت از کلام خدا و در پرتو وحی توانسته است به اشعارش رنگ دینی بزند و مسایل اخلاقی و تلمیحی را در سایه سار قرآن به مخا طبانش هدیه دهد . ریاضی یزدی ، بر ان اعتقاد بود که قرآن کریم علاوه بر اعجاز لفظی دارای جاذبه های درونی و با طنی نیز هست . وی ، به شیوه های گوناگون از قرآن متأثر شده است ؛ از جمله اثر پذیری واژگانی ، تلمیحی و اقتباسی بوده است . وی ، کلام خود را با آیه های قرآن مزین ساخته و در این شیوه هم بسیار مو فق شد ؛ بعد از او شاعران ، بسیاری وام دار دانش وی شدند و شیوه ی وی را دنبال کردند . 

9. منابع

- قرآن کریم                                                                                                                                        

- اشرف زاده ، رضا ( 1388) ، آب آتش فروز ، نشر جامی ، تهران ، چاپ دهم .       

- حلبی ، علی اصغر ( 1373) ، تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی ، انتشارات پیام نور ، تهران ، چاپ سوم .

 - راستگو ، محمد (1376) ، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی ، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه      ها (سمت ) ، تهران ، چاپ اول .                                                                                                   

 - ریاضی یزدی ، محمد علی (1390) ، دیوان ملک الشعرای ریاضی یزدی ، نشر جمهوری ، تهران ، چاپ اول.

- شیرازی ، احمد امین (1380) ، آیین بلاغت ، انتشارات اسلامی ، قم ، چاپ اول .